Van Talma naar..., ja naar wie eigenlijk?

7 januari 2011, column Bert van den Braak

Recentelijk verscheen van de hand van Lammert de Hoop en Arno Bornebroek een boek over de predikant-vakbondman-politicus A.S. (Syp) Talma. Hij was één van de grondleggers van de christelijke vakbond en kwam als één van de eerste christendemocraten op voor verbetering van de positie van arbeiders.

Talma, zoon van een hervormde predikant, kwam door zijn ambtsuitoefening in aanraking met sociale noden en dat bracht hem ertoe zich te gaan inzetten voor de christelijk-sociale beweging. Spoedig kreeg hij een leidende rol in het christelijk werkliedenverbond 'Patrimonium'. Zijn bijnaam werd 'De Leeuw van Patrimonium'. Later, in 1909, stond Talma mede aan de wieg van het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV). Hij sloot zich bovendien (als ethisch Hervormde) aan bij de overwegend gereformeerde ARP van Abraham Kuyper.

In 1901 versloeg Talma in het district Tietjerksteradeel Pieter Jelles Troelstra, die daardoor zijn zetel in het parlement verloor (Troelstra keerde pas eind 1902 door tussentijdse verkiezingen terug). De sociaaldemocratische voorman zou Talma niettemin in 1916 kenschetsen als één van de hem sympathiekste politici van de rechterzijde.

In de Tweede Kamer werd Talma direct één van de toonaangevende afgevaardigden van zijn partij, die met een krachtig stemgeluid zijn standpunten verdedigde. Samen met de eveneens in 1901 gekozen Fries Pieter van Vliet vormde hij in die jaren de 'arbeidersvleugel' in een nog overwegend uit gegoede burgers en adel bestaande antirevolutionaire fractie.

In 1908 bracht Talma het tot minister (van Landbouw, Nijverheid en Handel), waarbij hij de verantwoordelijkheid kreeg voor de sociale wetgeving. Hij bracht belangrijke sociale en arbeidswetgeving tot stand, zoals een beperking van de arbeidsduur voor jongeren en vrouwen, alsmede de Ziektewet en de Invaliditeits- en Ouderdomswet. Toch was zijn ministerschap - zeker voor hemzelf - geen onverdeeld succes. De sociale wetgeving zou pas (veel) later worden ingevoerd (de Ziektewet pas in 1930) en Talma leed enkele parlementaire nederlagen, vooral door verzet 'in eigen kring'.

Zijn pijnlijkste nederlaag was de verwerping van de Bakkerswet in 1912, die de arbeidsduur in het bakkersbedrijf moest reguleren. Niet alleen bijna alle christelijk-historischen, maar ook twee ARP'ers stemden tegen (Kuyper en drie anderen onttrokken zich aan de stemming). Maar ook zijn Radenwet, die raden in het leven riep belast met zowel uitvoering van als advisering over sociale wetgeving, haalde niet ongeschonden de eindstreep. De Tweede Kamer verhinderde dat de Raden van Arbeid ook verordenende bevoegdheden kregen, waarmee een eerste aanzet tot publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie werd gedwarsboomd.

In 1913 eindigde de politieke loopbaan van Talma. Hij werd in Bennebroek opnieuw predikant, maar drie jaar later stierf hij op 52-jarige leeftijd.

Een reeks christendemocratische politici stapte in zijn voetsporen. Bij de Katholieken noem ik Piet Aalberse, Jan Andriessen, Gerard Veldkamp, Pieter Bogaers en Jan Mertens. Aan protestantse zijde kunnen worden genoemd Cees Smeenk, Bauke Roolvink, Jaap Boersma, Wil Albeda, Louw de Graaf en Aart-Jan de Geus. Sommigen van hen werden bewindspersoon. In de fracties van RKSP (later KVP), ARP en CHU waren jarenlang vakbondsbestuurders te vinden. Dat was lange tijd ook het geval in de fracties van het CDA in beide Kamers. Genoemd kunnen worden Gerrit Gerritse, Piet van Zeil, Harm van der Meulen, Henk Hofstede en Cees van der Knaap.

In de periode 2006-2010 zaten de oud-CNV-bestuurders Jan Jacob van Dijk en (kort) Nihat Eski in de CDA-Tweede Kamerfractie. Nu is bij het CDA Gerda Verburg de enige met een 'CNV-verleden', in de Eerste Kamerfractie is dat alleen Gerrit Terpstra (hij is dit jaar herkiesbaar). Voor Verburg geldt echter dat dit verleden al weer wat langer achter haar ligt. Een zelfde tendens is overigens te zien bij de PvdA, waar ex-vakbondsbestuurders zelfs geheel zijn verdwenen.

De oud-vakbondsbestuurders in de Tweede Kamer zitten nu bij GroenLinks (oud-CNV-Jongerenbestuurder Jesse Klaver en oud-FNV-bestuurder Linda Voortman) en bij de SP (oud-FNV-bestuurder Paul Ulenbelt). Dat is op z'n minst opmerkelijk.



Andere recente columns