Italiaans referendum
Terwijl in Nederland iedereen nog beduusd napraatte over het "neen" tegen het Europese Grondwetsverdrag, maakten de Italianen zich op voor een referendum over de toelaatbaarheid van stamcelonderzoek, wetenschappelijke experimenten met embryo's en IVF-technieken.
Daarover was in 2004 door beide Kamers van het parlement een nogal beperkende wet aangenomen. Dit alles, op sterke aandrang van het Italiaanse RK episcopaat, daarin gesteund (en gestimuleerd?) door het Vaticaan. Tegen aanneming van deze wet waren echter heel wat burgers en organisaties in het geweer gekomen.
De Italiaanse Grondwet bepaalt dat als zulk verweer voldoende steun krijgt, over de betrokken wet een beslissend referendum noodzakelijk is. (Geen referendum dus op parlementair commando, maar als vrucht van burgerinitiatief; zoals het hoort, dus.) Meer dan voldoende handtekeningen waren verzameld om dit referendum te houden, op 12 en 13 juni van dit jaar. De steun kwam van kiezers dwars door alle partijen.
Het zou voor de hand hebben gelegen als de RK Kerk zijn leden had aangeraden bij het referendum "neen " te stemmen en aldus de wet van 2004 intact te laten. Niemand kan een genootschap of organisatie immers beletten burgers politiek te beïnvloeden; de Kerk heeft daartoe niet minder het recht als om het even welke organisatie.
Dat was echter niet wat de Kerk deed. Zij drong er, openlijk gesteund door de paus zelf, bij de gelovige Italianen op aan niet aan de stemming over het referendum deel te nemen. De uitslag daarvan heeft immers alleen dan beslissende betekenis, indien voldoende burgers eraan deelnemen (50% + 1). Als het referendum zou mislukken wat het uiteindelijk deed: slechts zo'n 25% van de burgers verscheen ter stembus dan zou de door de Kerk gewenste wet gehandhaafd blijven, ongeacht de uitslag.
Daarmee saboteerde het Italiaanse episcopaat het ordelijk functioneren van de Grondwet en de daarin opgenomen procedures van besluitvorming. Geen organisatie is, dunkt mij, moreel gerechtigd (ook al is zij niet strafbaar) om met het constitutionele recht op deze wijze een loopje te nemen.
Zou dat in ons land niet voorkomen? In de negentiende eeuw durfden Abraham Kuyper en zijn vrienden van het "Anti-Schoolwetverbond" het nog wel. Het volkspetitionnement tegen de Lager-Onderwijswet van de liberale minister Kappeyne van de Coppello richtte zich namelijk niet tot de Tweede Kamer, wat de juiste weg geweest ware, maar tot koning Willem III in persoon. Dit, met het verzoek zijn handtekening onder de door Tweede en Eerste Kamer al aanvaarde wet te weigeren.
Ook dat verzoek was regelrecht in strijd met de Grondwet: de koning kan zich immers niet aldus van zijn ministers distantiëren. Willem III is dan ook wijselijk niet op het verzoek van de (600.000!) ondertekenaars ingegaan.